Kernpunten
- Bij Tel Megiddo is een 5.000 jaar oude wijnpers opgegraven die bewijs levert van georganiseerde wijnproductie in de vroege stadsvorming.
- Deze wijnpers toont aan dat wijn niet alleen een luxeproduct was, maar een sociaal en ritueel element in de samenleving.
- De pers bevestigt de verspreiding van wijnbouw uit Zuidwest-Azië via de Levant naar andere gebieden, duizenden jaren voor Europa.
- Archeologen vonden ook religieuze artefacten, wat wijst op de combinatie van wijnproductie en rituele praktijken in deze regio.
- Deze vondst verbindt genetische data en archeologie: Tel Megiddo als tastbaar knooppunt in de verspreiding van de wijnstok
Historische wijnpers in Jezreel-dal opgegraven
Bij Tel Megiddo in Noord-Israël hebben archeologen van de Israel Antiquities Authority (IAA) een 5.000 jaar oude wijnpers opgegraven. De vondst wordt niet alleen gepresenteerd als ‘een van de oudste bekende wijnpersen in Israël’, maar vormt een zeldzaam tastbaar bewijs van georganiseerde wijnproductie in de zuidelijke Levant tijdens de vroege stadsvorming. Op zich al bijzonder, maar er zit meer achter. Deze pers, uitgehouwen in de rotsen van het Jezreel-dal, biedt een cruciale brug tussen genetisch onderzoek naar de oorsprong van de wijnstok en de archeologische verspreiding van wijnbouw over Azië en Europa.
Een wijnpers tussen de huizen
De kleine, maar goed bewaarde pers werd gevonden in een woonwijk buiten het klassieke Tel Megiddo en bestond uit een hellend loopvlak en een verzamelkuip. Daaromheen lagen huizen met typisch vroege-bronstijdkeramiek. Alles wijst op een bloeiende nederzetting waar wijn maken niet alleen een agrarische activiteit was, maar onderdeel van het dagelijks leven in een zich urbaniserende samenleving. Wijn was geen luxeproduct voor elites, maar een sociaal cement; drank, offer en mogelijk zelfs als betaalmiddel.
Tot nu toe baseerden archeologen zich vooral op indirect bewijs van vroege wijnproductie in Kanaän: druivenpitten, kruiken met wijnresten, en fresco’s. Deze pers is anders. Het is de rook die optrekt: een ‘smoking winepress’ die laat zien dat men 5.000 jaar geleden in deze regio niet alleen wijn dronk, maar het ook produceerde op structurele wijze. En dat maakt het historisch significant.
Parallel aan de oostelijke route
In 2023 bracht genetisch onderzoek in Science aan het licht dat de wijnstok (‘Vitis vinifera’) zo’n 11.000 jaar geleden twee keer onafhankelijk werd gedomesticeerd: één keer in de Kaukasus (voor wijnproductie) en één keer in Zuidwest-Azië (voor tafeldruiven). Die laatste groep – de West-Aziatische druiven – bleek achteraf genetisch dominanter. Via vier hoofdroutes verspreidden zij zich over het continent. Een van die paden liep via de Levant naar Egypte en Noord-Afrika.
De wijnpers bij Tel Megiddo past naadloos in dat traject. Ze vormt het archeologisch puzzelstuk van wat genetica al aangaf: dat wijnbouw zich via de zuidelijke corridor – van de Zagros via Kanaän naar de Delta – verspreidde, duizenden jaren vóórdat Europa aan de beurt was. De pers bewijst dat de wijncultuur al vroeg in de zuidelijke Levant wortel schoot, juist daar waar de West-Aziatische druif floreerde.
Een religieus randgeval
Opmerkelijk is de combinatie van deze vroege wijnproductie met religieuze artefacten uit latere lagen van de site. Hoewel deze objecten jonger zijn dan de wijnpers, onderstrepen ze dat dezelfde omgeving eeuwenlang een rol speelde in ritueel en cultus — vaak met wijn in de hoofdrol. Archeologen vonden 3.300 jaar oude Kanaänitische offergaven: een ramsvormig offervat, kommen en een primitief tempelmodel. Alles wijst op rituele wijnoffers à la volkscultus, uitgevoerd buiten de stadsmuren, mogelijk door boeren die geen toegang hadden tot het grote tempelcomplex bovenop de heuvel van Tel Megiddo.
Rituele schenkingsoffers (libaties) – het plengen van wijn aan goden – zijn bekend uit het hele oostelijke Middellandse Zeegebied, van Ugarit tot Cyprus. Hier zien we hoe die praktijk ook in Tel Megiddo voet aan de grond kreeg. Niet in een elitair religieus centrum, maar op het platteland, onder gewone mensen. En opnieuw is wijn de rode draad.
Van druif tot imperium
Wat deze vondst extra interessant maakt, is dat we nu een heldere lijn kunnen trekken van genetisch gedomesticeerde druiven uit Zuidwest-Azië, via de Levant, naar Egyptische, Fenicische en later Griekse en Romeinse wijnculturen. De Tel Megiddo-pers is geen geïsoleerde vondst, maar een bewijs van een veel bredere beweging. Ze markeert het moment waarop wijnproductie onderdeel werd van een stedelijke samenleving, en wellicht van handelsroutes.
De wijn die de wereld veranderde
Waarom is dit belangrijk? Omdat het laat zien dat wijn maken geen bijproduct van landbouw was, maar een fundamenteel element in de ontwikkeling van vroege beschavingen. De wijnpers van Tel Megiddo bevestigt dat deze cultuurpraktijk niet in de marges ontstond, maar centraal stond in de vroege urbanisatie van het Nabije Oosten. Tegelijk herinnert ze ons eraan dat de druif die Europa veroverde via deze regio trok. Niet uit de Kaukasus, maar van zuidelijker, via mensen die wisten hoe je een plant in cultuur brengt én hoe je haar vrucht tot geestdrift kunt laten fermenteren.
De wijn van Tel Megiddo is dus geen archeologische curiositeit, maar een sleutelstuk in het verhaal van hoe de wijncultuur ontstond – en zich verspreidde. Van druif tot godendrank, van pers tot pelgrimsoffer. En dat, beste lezer, maakt deze vondst tot een van de spannendste wijnnieuwtjes van de afgelopen jaren.
Bronnen:
- Israel Antiquities Authority (IAA). (2025, 5 november). The earliest winepress and evidence of Canaanite folk worship: Extraordinary archaeological discoveries uncovered near Tel Megiddo in Israel’s North
- Haaretz. (2025, 28 oktober). Earliest Winepress in Israel and Cultic Set Discovered in Canaanite Megiddo
- Dong, Y., et al. (2023). Dual domestications and origin of traits in grapevine evolution. Science, 380(6654), 892-901. https://doi.org/10.1126/science.add8655
- Broeks, R. (2025, 18 oktober). Wetenschappers ontrafelen het oudste wijngeheim ter wereld – en herschrijven 11.000 jaar geschiedenis. Winecastr.com. https://winecastr.com/oorsprong-van-wijn/
Gerelateerde onderwerpen
- Wetenschappers ontrafelen het oudste wijngeheim ter wereld – en herschrijven 11.000 jaar geschiedenis
- Orange Wine: van niche naar volwassen wijnstijl
Ontdek meer van Winecastr.com
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.
